Kinshasa-blog DRC en de politieke situatie nu

Democratic Republic of Congo

Nienke van Renssen –

Als je Congo zegt dan denken de meeste mensen aan het oosten van Congo, waar jarenlang een oorlog heeft gewoed en vreselijke conflicten zich nog steeds afspelen, op de grens met Uganda en Rwanda. Congo, de voormalige kolonie van België. En Zaïre, dat in de jaren zeventig symbool stond voor donker Afrika, geleid door dictators met luipaardvellen. Ik, geboren in de jaren tachtig, had een vaag idee wie Mobutu was, maar veel meer wist ik ook niet. Totdat ik mij een paar jaar geleden meer in Afrika ging verdiepen. Een documentaire over de rivier de Congo, waarbij de filmmaker dagenlang op een boot de  brede Congorivier stroomafwaarts volgde, zorgde dat ik gefascineerd werd door het land.

Democratische Republiek Congo

Elk land in Afrika heeft haar eigen bewogen geschiedenis, waar het wat mij betreft om gaat is het Afrika van 2015. De verbetering van de politieke en juridische situatie dient nu in de 21e eeuw plaats te vinden, zonder te lang te blijven stilstaan bij het verleden. Hoewel we ons tijdens het bezoek uiteraard op de rol van advocaten in moderne Kinshasa zullen richten, kan het toch zinvol zijn om iets van de achtergrond van Congo te begrijpen.

Een paar jaar geleden stond Congo weer in de belangstelling door het boek ‘Congo’, het boek van David van Reybrouck dat in 2010 de Ako Literatuur Prijs won. Behalve dat het een zeer boeiend boek is, geeft David van Reybrouck een goed overzicht van de geschiedenis van Congo. Tijdens ons bezoek zal ik ongetwijfeld af en toe aan dit boek refereren.

Sinds Henry Morgan Stanley (ja, die van Livingstone) de Congo rivier stroomafwaarts volgende vanuit het oosten, staat de Congo in contact met de Westerse wereld. Het was 1877 toen Stanley na een lange en uitputtende tocht het huidige Kinshasa bereikte (en later ‘Leopoldville’ doopte). Congo was tot 1906 het persoonlijk project van de Belgische Koning Leopold II, die de expeditie van Stanley deels had gefinancierd. In die jaren werd Congo vooral als wingewest gezien en werd de bevolking (onder andere voor de rubberproductie) vreselijk uitgebuit. Vanaf 1906 tot 1960 was Congo een kolonie van België, nadat de internationale gemeenschap druk had uitgeoefend op het Belgische parlement om de Vrijstaat Kongo van de koning over te nemen.

De geschiedenis van Belgisch Congo laat zich beter vertellen door onze zuiderburen en klinkt na in de Vlaamse kunst en literatuur. Deze tijd kenmerkt zich door een toenemende invloed van de kerk en missionarissen op de Congolese bevolking. In 1960 werd Congo onafhankelijk, de bestuurders van Europese afkomst die tot op dat moment het land hadden geleid, vertrokken overhaast. Lemumba leidde de onafhankelijkheid, werd premier van het nieuwe Congo, maar werd binnen een jaar vermoord. Hij had Laurent Mobutu tot leger chef van het nieuwe Congolese leger benoemd. Mobutu greep in 1965 de macht en bleef tot 1997 de leider van Congo. Een leider waarvan werd gezegd dat hij zijn tegenstanders aan de krokodillen voerde.

Politieke situatie nu

Op dit moment is Joseph Kabila president van de DRC. Er is veel ophef vanwege mogelijke grondwetswijzigingen die tot gevolg kunnen hebben dat Kabila mogelijk nog na zijn tweede ambtstermijn (die afloopt in 2016) aan kan blijven als president. Eerder is beloofd dat er een regering van nationale eenheid zou worden gevormd. Volgens het Algemeen Ambtsbericht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken werd onlangs op 23 oktober 2014 nogmaals door de president verklaard dat er snel een regering zou worden gevormd met leden van de Majorité présidentielle, de oppositie en de société civile. Indien Kabila inderdaad dient af te treden als president zal dit een grote verandering zijn voor de DRC. Kabila is dan vijftien jaar president, sinds het moment dat zijn vader Laurent Desire Kabila werd vermoord in 2001. In 2006 is hij verkozen tot president en in 2011 is hij herkozen.

Er vinden veel mensenrechtenschendingen plaats in Congo, zoals verdwijningen, executies en willekeurige arrestaties. Met name in de conflictgebieden, maar ook in de rest van het land. Een deel daarvan wordt gepleegd door het regeringsleger, volgens verschillende mensenrechtenorganisaties. Het grote probleem is daarbij vooral de straffeloosheid.

Deze schendingen richten zich op burgers en dus ook op advocaten. Uiteraard is het altijd lastig om te betogen dat de rechten van advocaten speciale aandacht verdienen, indien inbreuken op grondrechten ‘aan de orde van de dag’ zijn. Echter, indien ook advocaten hun werk niet in vrijheid kunnen doen, dan ontbreekt ook alle controle op het systeem. Vaak zijn het advocaten die de mensenrechtenschendingen aan de orde stellen. Bovendien zijn advocaten degenen die vragen om handhaving en vervolging namens slachtoffers. En juist in die capaciteit spelen zij een belangrijke rol bij het verbeteren van het rechtssysteem.

We zullen de komende dagen ongetwijfeld te zien en te horen krijgen hoe het rechtssysteem in de DRC op dit moment functioneert. Mogelijk dat het wetsvoorstel ter bescherming van advocaten en mensenrechtenverdedigers verbetering kan brengen.

Nienke van Renssen is advocaat bij CMS Derks Star Busmann in Amsterdam en lid van de L4L-focusgroep Afrika.